Ebu Zeyd el-Ensari’nin ve Amr b.As’ın Umman yöneticilerine gönderilmesi

Zilkade H. 8.[381]

Hz. Peygamber (a.s.) döneminde Kur’ân-ı Kerîm’i ezberleyen pek çok sahabeden( وقد جمع القرآن على عهد رسول الله صلى الله عليه وسلم جماعة ) biri olan- Ebû Zeyd el-Ensârî ile Amr b. Âs b. Vâil el-Kureşî es-Sehmî’yi (v. 43/664) muhtemelen Ci’râne’den Medine’ye döndükten sonra Umân’a ( عُمَان ) göndermiştir.

Hz. Peygamber (a.s.) Ebû Zeyd el-Ensârî’yi Amr b. Âs’la birlikte bir mektupla Kahtânî Ezd[382] kabilesinden Umân yöneticileri olan -el-Cülendî b. Mes’ûd el-Ezdî’nin iki oğlu- Abd ve Ceyfer kardeşlere, onları İslâm’a davet etmek maksadıyla gönderdi. Yönetim işlerini yürüten Ceyfer’di. Hz. Peygamber’in (a.s.) verdiği talimata göre, eğer Ezd halkı iman ederse Amr b. Âs emîr olacak, Ebû Zeyd el-Ensârî ise halka namaz kıldıracak, İslâm’ı anlatıp Kur’ân ve Sünnet’i öğretecekti. Resûl-i Ekrem’in (a.s.) elçileri, Abd ve Ceyfer ile Umân körfezi kıyısında bulunan liman kenti Suhâr’da görüştüler. Her ikisi de İslâmiyet’i kabul etti. Amr ve Ebû Zeyd, Hz. Peygamber’in (a.s.) vefatına kadar Umân’da kaldılar. Diğer bir rivâyete göre ise Ebû Zeyd Resûl-i Ekrem’in (a.s.) vefatından önce Medine’ye dönmüştür.[383]

Umân’daki nüfusun büyük bir bölümünü teşkil eden Kahtânî Ezd kabilesini hem Ezd Şenûe[384] boyu hem Ezd Umân[385] boyu Hz. Peygamber’e (a.s.) heyet göndermiştir. Ezd Şenûe’den olan Surad b. Abdillah el-Ezdî’nin[386] başkanlığında on küsur kişiden müteşekkil bir heyet hicrî 10. yılda[387] Medine’ye geldi ve ensârdan Ferve b. Amr el-Ensârî el-Hazrecî el-Beyâzî’nin[388] evinde misafir edildi. Heyet, Hz. Peygamber’le (a.s.) görüştükten sonra Medine’de on gün kalıp İslâmiyet’i öğrendi ve onun (a.s.) takdirini kazandı.

Hz. Peygamber (a.s.), Surad b. Abdillah’ı onlara emîr tayin etti; arkadaşlarına iyi davranmasını ve kabilesinden İslâm’ı kabul edenlerle birlikte Yemenli müşriklere karşı mücadele etmesini emretti. Surad b. Abdillah, önce -Yemen’de eski bir yerleşim merkezi olan- Cüreş,[389] halkını İslâm’a davet etti. Kabul etmemeleri üzerine Cüreş’i kuşattı. Bir ay kadar devam eden kuşatmadan bir sonuç alamayınca ordusunu Şeker dağına çekti. Müslümanların kuşatmayı kaldırıp dönmeye karar verdiklerini sanan Cüreşliler onları takip etmeye başladılar; bunun üzerine Müslümanlar geri dönüp Cüreşliler’i bozguna uğrattılar. Sonunda Cüreşliler, İslâmiyet’i kabul ettiler. Resûlullah (a.s.) vefat ettiğinde Surad b. Abdillah, Cüreş âmili idi.[390]

Hz. Peygamber (a.s.) Cüreşliler’e yazdığı bir mektupta henüz olgunlaşmamış hurma ile kuru hurmayı birbirine karıştırarak nebîz (kuru üzüm, kuru hurma, arpa ve darı gibi maddelerden elde edilen içki türü) yapmalarını yasaklamıştır.[391]

Ebû Zeyd el-Ensârî
İbn Abdilber’e göre Ebû Zeyd el-Ensârî künyesiyle bilinen altı sahabe bulunmaktadır:

1- Ebû Zeyd el-Ensârî: İsmi, Kays b. es-Seken’dir: Benî Ganm b. Adî b. Neccâr’a mensuptur: Hz. Peygamber (a.s.) döneminde Kur’ân-ı Kerîm’i ezberleyen pek çok sahabeden birisidir.[392]
2- el-Kârî’ diye tanınan Ebû Zeyd el-Ensârî: İsmi, Sa’d b. Ubeyd el-Evsî’dir: -Müslümanlara Kuzey Irak ve İran’ın kapılarını açan meydan savaşı- Kadisiye Savaşı’nda (15/636), 64 yaşında şehit oldu. İlimde ve başka hasletlerede benzersiz bir insandı. Bundan dolayı ona “emsalsiz” ( هو نَسِيجُ وحْدِهِ ) denilirdi.
3- Ebû Zeyd Amr b. Ahtab el-Ensârî: Bir görüşe göre Benî Hâris b. Hazrec’tendir: Resûlullah (a.s.), başını mesh edip hüsnü cemal sahibi olması için dua etmiş, yüz yaşını aşmış olmasına rağmen başında ve sakalında bir nebze beyazlık olmamıştır. Uzre b. Sâbit ( عُزْرَةَ بْنِ ثَابِتٍ ) b. Amr b. Ahtab’ın dedesidir.[393]
4- Ebû Zeyd el-Ensârî: Benî Hâris b. Hazrec’e mensuptur: el-Ğarîb adlı eserin müellifi Ebû Zeyd en-Nahvî’nin dedesidir.
5- Ebû Zeyd el-Ensârî: İsmi, Sâbit b. Zeyd’tir: Hazrec kabilesinden olup Zeyd b. Sâbit başkanlığında Kur’ân-ı Kerîm’i Mushaf haline getiren heyet arasında yer almıştır. -İmam Şafiî’nin dostu, Basra mektebine mensup dil, edebiyat, kıraat ve hadîs âlimi- Ebû Zeyd Saîd b. Evs b. Sabit el-Ensârî’nin (119-215/737- 830) dedesidir.[394]
6- Ebû Zeyd el-Ensârî: Bir görüşe göre ismi Evs’tir.[395]

Kasım Şulul,Son Peygamber Hz. Muhammed’in (a.s.) Hayatı,2014,s.764-765

[381] İbn Sa’d, I,262; Belâzürî, Fütûh, s. 103; Taberî, III,335; Zürkânî (1996 n.), V,37.
[382] Zürkânî, IV,32; M. Hamidullah, el-Vesâik, s. 762; İ. R. Fârûkî – L. L. Fârûkî, s. 21
[383] İbn Sa’d, I,262-263; İbn Hişâm, IV,254; Belâzürî, Fütûh, s. 103-106; Taberî, III,335; İbn Seyyidinnâs, II,267; H. Algül, “Ezd”, DİA, XII,46.

[384] Zürkânî (1996 n.), V,226.
[385] Bkz. Şâmî, VI,264-265.
[386] Surad b. Abdillah el-Ezdî için bkz. İbn Sa’d, V,526-527; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-Ğâbe, III,17-18.
[387] İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-Ğâbe, III,17.
[388] İbn Abdilber, el-İstiâb, III,198; İbn Hacer, el-İsâbe, III,204.
[389] Bkz. A. Önkal, “Cüreş”, DİA, VIII,137.
[390] İbn Sa’d, I,337-338; V,526-527; İbn Seyyidinnâs (1992 n.), II,324-325; Şâmî, VI,262; Zürkânî (1996 n.), V,169-170, 226-230; H. Algül, “Ezd”, DİA, XII,46.
[391] Müslim, “el-Eşribe”, 27.

[392] İbn Abdilebr, el-İstiâb, III,223-224.
[393] İbn Abdilebr, el-İstiâb, II,524-525.
[394] Başta dil ve edebiyat olmak üzere astronomi, meteoroloji ve botanik gibi çeşitli alanlarda otuzu aşkın eser telif ettiği kaydedilen Ebû Zeyd Saîd b. Evs b. Sabit el-Ensârî’nin, eserlerinden dille ilgili olanları şevâhid yönünden çağdaşlarının eserlerine göre daha zengindir.
[395] İbn Abdilebr, el-İstiâb, IV,76-79; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-Ğâbe, IV,201,452; VI,135; İbn Hacer, el-İsâbe, IV,78.